İnsan nefsinin ağırlığı iki kuvvet arasındadır: şehevi kuvvet, akli kuvvet.
Şehevi kuvvet; dünyevi istekler olan yeme, içme, cinsel ilişki, galip gelme gibi lezzetleri ister.
Akli kuvvet ise sonu hayır olan işler, güzel fiilleri, ilim elde etmeyi ister.
İnsan yapısı gereği zikredilen lezzetleri araştırıp bulmak ister.
Bu lezzetleri ise;
Tatma, dokunma, koklama, duyma ve görme gibi hayvanlarla ortak olan hisleriyle elde ettiği şehevi lezzetlerdir.
Güzel davranışlar sergileme, hayırlı işlerle meşgul olma ilim elde etme gibi akli lezzetler olmak üzere ikidir.
Vücudumuzda önce bu akli lezzetler var edildiğinden dolayı bizde galip olan taraf akli kuvvetten daha çok şehevi kuvvettir.
Çünkü hissi kuvvetler daha insan doğmadan vücudunda var edilir. Aynı zamanda da bunlar insanın en zaruri ihtiyaçlarıdır.
Bu sebeple Yüce Allah, ‘Siz şehevi isteklerin yeri olan dünyayı seviyor, akli lezzetlerin mekanı olan ahireti önemsemiyorsunuz.’ (Kıyamet, 20-21) buyurmaktadır.
Ayette de belirtildiği üzere insanların çoğu aklın emrettiği güzel işlerden hoşlanmazken nefsin kötü istek ve arzularına (heva) meyleder.
Bu işte o kadar ileri gitmişlerdir ki, ‘Akıl, kovulan dosdoğru bir arkadaş; heva, peşinden koşulan bir düşmandır.’ denmiştir.
Bu sebple Peygamber Efendimiz (s.a.v) ‘Cennete giden yol nefsin hoşuna gitmeyen akli lezzetlerle, cehenneme giden yol ise nefsin hoşlanacağı şehevi istek ve arzularla donatılmıştır’ buyurur.
İşte bu yüzden şehevi isteklerine yolun başında çabuk kapılan insan, zor kullanılarak dahi olsa nefse ağır gelen akli lezzetlere yönlendirilmelidir.
Nitekim Peygamber Efendimiz (s.a.v) bu konu hakkında, ‘Adeta zincirlenip zor kullanılarak cennete sürüklenen insanların hali ne kadar da hayret verici’ buyurmuştur.
Öyleyse insan nefsin istek ve arzularına karşı gelmek gibi zor bir engeli aşmak için var gücüyle mücadele etmelidir.
Ancak bu şekilde varacağı kötü akıbetin eziyetinden kurtulabilir.
Ragıb el-İsfahani
